België en coronavirus SARS-CoV-2

		Griepmiddel favipiravir werkt bij hamsters tegen SARS-CoV-2
		KU Leuven Nieuws 9 oktober 2020

		Een hoge dosis favipiravir, een medicijn dat in Japan tegen het griepvirus wordt gebruikt, heeft
		een virusremmende werking bij hamsters die besmet zijn met het SARS-CoV-2-virus. Dat blijkt
		uit een studie van virologen aan het Rega Instituut in Leuven. De onderzoekers testten ook
		hydroxychloroquine op de hamsters. Dat middel had geen effect.

		Voor hun SARS-CoV-2-onderzoek werken de virologen van het Rega Instituut aan twee
		onderzoekslijnen: enerzijds is er de zoektocht naar een vaccin dat preventief kan worden
		gebruikt, anderzijds is een team al enkele maanden op zoek naar een bestaand antiviraal
		middel dat virusremmend werkt bij besmette personen.

		Om de werking van het vaccin en antivirale middelen preklinisch te testen, werken de
		onderzoekers met hamsters. De knaagdieren zijn bijzonder geschikt voor COVID-onderzoek,
		omdat het virus zich sterk vermenigvuldigt in hun lichaam en ze een ziekteverloop vertonen dat
		vergelijkbaar is met COVID-19 bij de mens. Dat is bij muizen, doorgaans het proefdier bij
		uitstek, niet het geval.

		Voor de studie gaf het team van Dr. Suzanne Kaptein, Dr. Joana Rocha-Pereira, professor Leen
		Delang en professor Johan Neyts gedurende vier tot vijf dagen hydroxychloroquine of favipiravir
		aan hamsters. Van favipiravir werden er verschillende dosissen getest. De hamsters werden op
		twee manieren besmet met het SARS-CoV-2-virus: ofwel door het virus via de neus toe te
		dienen, ofwel door een gezonde hamster samen te zetten met een besmette hamster. Vier
		dagen na de besmetting keken de onderzoekers hoeveel virus er was achtergebleven in het
		lichaam van de hamsters.

		Bij de hamsters die een hoge dosis favipiravir kregen en via de neus waren besmet, werd
		enkele dagen na de besmetting bijna geen actief virus meer teruggevonden. In hamsters die in
		een kooi zaten met een besmette hamster en het middel hadden gekregen, kon ook geen
		infectieus virus teruggevonden in de longen. Dit was wel het geval voor de hamsters die het
		medicijn niet hadden gekregen. Zij raakten allen besmet nadat ze een kooi met een besmette
		soortgenoot hadden gedeeld.

		Een lage dosis favipiravir had niet dat effect op de hamsters. “Ook andere studies met een
		lagere dosis gaven niet zo’n overtuigende resultaten”, zegt Delang. “Het is de hoge dosis die
		het verschil maakt. Dat is belangrijk om te weten, want internationaal worden er klinische
		studies opgezet om favipiravir op mensen te testen.”

		De onderzoekers wilden ook duidelijkheid verschaffen over de werking van hydroxychloroquine
		in levende wezens (in vivo). “In landen als de Verenigde Staten en Brazilië is hier nog steeds
		veel discussie over”, legt Rocha-Pereira uit. Eerder onderzoek aan de KU Leuven had
		aangetoond dat chloroquine coronavirussen in vitro – in celculturen in laboschaaltjes – remt. “Op
		de hamsters had het middel geen enkele virusremmende werking. Op basis van onze resultaten
		raden we verder onderzoek naar en het gebruik van hydroxychloroquine als behandeling tegen
		COVID-19 af.”

		Over favipiravir zijn de onderzoekers wel voorzichtig optimistisch. “Omdat we het middel aan de
		hamsters gaven kort voordat ze besmet werden, konden we vaststellen dat het gebruikt kan
		worden om een beginnende infectie de kop in te drukken. Als verder onderzoek uitwijst dat dit
		ook bij mensen het geval is, zou het middel bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden vlak nadat
		iemand uit een risicogroep in contact is geweest met een besmet persoon”, zegt Kaptein. Het
		zou dan ook in de beginfase van de ziekte COVID-19 gebruikt kunnen worden.

		De studie “Favipiravir at high doses has potent antiviral activity in SARS-CoV-2-infected
		hamsters, whereas hydroxychloroquine lacks activity” door Suzanne Kaptein, Johan Neyts,
		Joana Rocha-Pereira, Leen Delang et al. is gepubliceerd in PNAS.

		Veralgemeend preventief gebruik is wellicht geen optie, want het is niet geweten of langdurig
		gebruik, zeker met een hoge dosis, voor bijwerkingen zorgt.

		Naast de werking van het middel moet onderzocht worden of mensen een hoge dosis favipiravir
		goed verdragen. “Op de hamsters had de dosis alvast zo goed als geen bijwerkingen.
		Bovendien werd het medicijn al eerder in hoge dosissen voorgeschreven bij ebolapatiënten. Er
		werd toen geen toxiciteit vastgesteld.”

		“Favipiravir is geen wondermiddel”, waarschuwen de onderzoekers. Het influenzamedicijn is net
		zoals elk ander reeds beschikbaar medicijn niet specifiek ontwikkeld tegen coronavirussen. In
		het beste geval heeft favipiravir een matige werking.

		De studie benadrukt ook het belang van in vivo onderzoek met kleine dieren. “Ons
		hamstermodel is bijzonder geschikt om te kijken welke nieuwe of bestaande medicijnen klinisch
		onderzocht moeten worden”, legt Neyts uit. “In de begindagen van de pandemie was zo’n model
		niet beschikbaar. Op dat moment was de enige optie om in patiënten te kijken of een medicijn
		als hydroxychloroquine hen kon helpen. Deze behandelingen op hamsters testen, levert cruciale
		informatie op. Zo kunnen we voorkomen dat we kostbare tijd en energie verliezen met het
		testen van middelen die niet werken.”

		Het volledige artikel: KU Leuven Nieuws 9 oktober 2020

		Nederlands bedrijf werkt aan filter dat corona uit de lucht haalt
		Het Parool - David Bremmer 24 augustus 2020

		Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn met alle huidige coronabeperkingen: een filter dat het
		coronavirus in gebouwen uit de lucht haalt. Toch is dat precies wat het Nederlandse Formula Air
		sinds vorige maand aanbiedt. ‘Het is veelbelovend.’

		"Onze nieuwe filters halen ruim 99 procent van het coronavirus en andere virussen uit de lucht,”
		vertelt salesmanager Rob van Brug van Formula Air. Dat doet het bedrijf via positieve ionisatie,
		waarbij de virusdeeltjes in het filter een positieve elektrische lading krijgen en zo onschadelijk
		worden gemaakt.

		Formula Air biedt apparaten die 400 kubieke meter lucht per uur kunnen zuiveren, genoeg voor
		een tandartspraktijk of klein café. Maar er zijn ook exemplaren voor veel grotere ruimten. De
		kosten zijn fors: de aanschafprijs beloopt van 2.000 tot 30.000 euro. “Een flinke investering
		voor ondernemers die het vanwege corona vaak al lastig hebben,” erkent Van Brug.

		Losse systemen voorzien uiteraard in een behoefte, maar bieden geen oplossing voor complete
		gebouwen. Luchtfiltratiespecialist Deltrian ontwikkelde afgelopen maanden een filter dat wél
		eenvoudig in bestaande ventilatiesystemen kan worden ingebouwd.

		Het filter is gebaseerd op onderzoek van het Italiaanse San Raffaele Scientific institute te
		Milaan, vertelt Paul Borst, business development manager van het Belgische Deltrian, dat ook
		groot is in ons land.

		De binnenlucht wordt met led-licht bewerkt en vervolgens door twee filters geleid, die met
		metalen wolfraamtrioxide en platinum zijn behandeld. Zo slaagden de Italiaanse onderzoekers
		om deeltjes het coronavirus te doden. “We hebben contact gezocht en zijn vervolgens een filter
		gaan ontwikkelen,” vertelt Borst.

		Het resultaat is een primeur, claimt hij. Uniek is volgens Deltrian dat er geen schadelijke
		reststoffen achterblijven. “Veel van dit soort filters produceren bijvoorbeeld ozon en dat is nou
		niet echt iets wat je in het klaslokaal wilt hebben,” stelt Borst.

		Concurrerende filters bieden bovendien doorgaans een uitkomst van 99,99 procent. “Dat
		percentage berekent men over alle fijnstofdeeltjes, niet over virussen. Onze filters doden direct
		100 procent van alle virusdeeltjes.”

		Inmiddels is Deltrians covid-19 filter gereed en gepatenteerd. Het ziet er uit als een metalen
		afzuigkap met daarin een led-strip, zoals je die ook wel in keukenkastjes vindt.

		Het bedrijf is momenteel in gesprek met diverse fabrikanten van luchtbehandelingssystemen.
		Hun technici moeten de filters immers in bestaande ventilatie- en airconditioning systemen in
		gebouwen installeren. Borst: “We weten dat we snel moeten zijn, want binnenkort slaat het weer
		om. Scholen en verpleeghuizen kunnen als het regent, stormt of vriest moeilijk hun ramen open
		zetten.”

		De exacte prijs van het innovatieve filter kan Borst nog niet geven, maar wordt in ieder geval
		niet hoger dan een hepa-filter dat microscopisch kleine stofdeeltjes in operatiekamers van
		ziekenhuizen weg filtert. “Zulke filters kosten rond de 200 euro.”

		Volgens Deltrian, dat in de meeste grote Europese landen actief is, blijkt uit een eerste
		inventarisatie een gigantisch potentieel. “De eerste aanvragen liggen er al van ziekenhuizen,
		zorginstellingen, sportscholen, scholen en universiteiten, maar ook voor het openbaar vervoer
		en banken. Alleen in Nederland verwachten wij zeker 100.000 covid-19 filters in de markt te
		kunnen zetten.”

		Als Deltrian zijn claim kan waarmaken, ligt het bedrijf op voorsprong. Europees marktleider in
		luchtfiltratie Camfil uit Zweden zegt dat de allerbeste filters – zowel die van hen als van
		concurrenten – vaak ongeschikt zijn voor ventilatiesystemen in grote gebouwen.

		“De ventilatoren in, zeg, normale overheidsgebouwen, missen de kracht om de lucht door zo’n
		filter te krijgen,” stelt Anders Sundvik, hoofd research & development vanuit Stockholm. Tegelijk
		zijn de duurste filters ook niet altijd nodig, stelt Camfil. “Upgraden naar een betere categorie
		helpt vaak al flink en is zeker aan te raden.”

		Binnenmilieu-expert Francesco Franchimon is positief over filters die het coronavirus kunnen
		doden. “Dat is één van de meest veel belovende oplossingsrichtingen om de verspreiding van
		covid-19 in gebouwen tegen te gaan,” zegt hij. In Nederland en Noord-Europa worden zulke
		technieken nu nog weinig gebruikt. “Dankzij ons gematigde klimaat werken we in gebouwen
		vaak met ventilatie met lucht van buiten, maar in warmere streken en de tropen zie je vaker
		luchtreinigingstechnieken in airconditioning van gebouwen.”

		Het volledige artikel: Het Parool - David Bremmer 24 augustus 2020

		Hoe zit dat nu met immuniteit na een coronabesmetting? "Studie wijst erop dat
		je zeer waarschijnlijk beschermd bent"
		VRT NWS - Joris Truyts 18 augustus 2020

		Kan je een tweede keer besmet raken met het coronavirus? Of levert een
		besmetting minstens een tijdlang immuniteit op? Het is een vraag waar al
		maandenlang over gedebatteerd wordt. Een nieuwe studie wijst erop dat een
		eerdere coronabesmetting wel degelijk beschermt tegen een nieuwe infectie.
		Viroloog Johan Neyts is voorzichtig optimistisch. "Dit is vooral belangrijk omdat
		het aangeeft dat een vaccin allicht zal werken."

		Het onderzoek waarvan sprake is een studie van de universiteit van Washington, in de VS, die
		eerder toevallig tot stand kwam. Ze onderzochten een corona-uitbraak op een visserschip. De
		122 bemanningsleden waren voor het uitvaren getest en iedereen testte negatief. Toch moest
		het schip, dat in mei was vertrokken, al na 18 dagen terugkeren omdat er COVID-19 was
		uitgebroken. Maar liefst 103 bemanningsleden (86 procent) bleken besmet.

		Er was dus toch zeker één besmette persoon door de mazen van het net geglipt, met grote
		gevolgen. Maar wat bleek ook? Drie bemanningsleden bij wie op voorhand antistoffen waren
		waargenomen, testten negatief. Zij hadden dus eerder al een besmetting doorgemaakt en ze
		waren niet opnieuw besmet geraakt.

		"Het is een kleine studie, maar het geeft een goede evidentie dat een initiële besmetting
		beschermt tegen een nieuwe infectie", reageert viroloog Johan Neyts (KU Leuven) in "De wereld
		vandaag" op Radio 1. "Het wijst erop dat als men al besmet is geweest met coronavirus en
		men een tijdje later opnieuw in contact komt met het virus, men zeer waarschijnlijk beschermd is
		tegen de infectie."

		Maar er zijn toch al verschillende berichten geweest over mensen die een tweede keer besmet
		waren geraakt? Dat klopt, maar het gaat tot nog toe over anekdotische verhalen waar mogelijk
		andere verklaringen voor waren. "Nu en dan is daar inderdaad wat berichtgeving over, maar er
		zijn geen goede studies die aantonen dat iemand al twee keer besmet is geweest", aldus Neyts.

		Immuniteit na een coronabesmetting werd ook in vraag gesteld omdat uit onderzoek -ook in
		ons land- is gebleken dat de antistoffen in het bloed snel afnemen. Die antistoffen zijn stoffen
		die het afweersysteem van ons lichaam aanmaakt om indringers aan te vallen, zoals het
		coronavirus. Soms blijven ze in het lichaam en maken ze ons immuun. Dat wil zeggen dat we
		niet meer door dezelfde indringer ziek gemaakt kunnen worden.

		Dat ze in dit geval al na enkele maanden lijken te verdwijnen, werd gezien als slecht nieuws
		voor de immuniteit. Maar ons immuunsysteem zit complex in elkaar en wetenschappers
		vermoeden dat ook zogenoemde T- en B-geheugencellen een belangrijke rol spelen. Zij zouden
		snel in actie komen bij een nieuw contact met het virus. Maar hoe dat precies werkt en hoelang
		de immuniteit duurt, blijven open vragen.

		Het volledige artikel en het radio-interview met viroloog Johan Neyts: VRT NWS - Joris Truyts 18 augustus 2020

		Veel minder doden op intensieve zorg door gebruik bloedverdunners:
		grote doorbraak of bevestiging van wat we al wisten?
		VRT België - Peter Brems 30 juli 2020

		Het gebruik van antistollingsmedicijnen kan de sterfte van COVID-patiënten op
		intensieve zorg sterk verminderen. Dat blijkt uit een onderzoek van het Jessa
		Ziekenhuis dat vandaag gepubliceerd werd. Het onderzoek bevestigt wat veel
		artsen al maanden weten: als patiënten het slecht doen, dan komt dat vaak door
		kleine bloedklontertjes. Sommige experts pleiten daarom voor het gebruik van
		bloedverdunnners bij iedereen die positief test. Anderen vinden dat geen goed
		idee.

		De artsen van het Jessa ziekenhuis publiceerden vandaag het resultaat van hun onderzoek in
		het tijdschrift Trombosis Research. Ze besluiten dat een "agressieve" behandeling met
		antistollingsmedicijnen zorgt voor een "significante reductie" van de sterfte bij COVID-patiënten
		op intensieve zorg.

		Of antistollingsmedicijnen dan hét middel zijn om erg zieke COVID-patiënten te behandelen?
		"Dat weten we nog niet zeker", zegt Stessel. "Het gaat om één studie in één ziekenhuis, bij een
		vrij beperkte groep patiënten. Er was ook geen controlegroep. Daarom moet dit onderzoek
		zeker nog bevestigd worden in andere, grotere onderzoeken."

		Het gebruik van bloedverdunners bij COVID-patiënten is overigens geen "ontdekking" van het
		Jessa ziekenhuis alleen. Reeds vroeg in de eerste piek was het duidelijk dat het tegengaan van
		de overactieve stolling door bloedverdunners bij COVID-patiënten nuttig kon zijn. Verschillende
		Belgische ziekenhuizen gebruiken daarom al maanden antistollingsmedicijnen.

		De voorbije maanden waren er ook enkele andere onderzoeken naar het verband tussen
		bloedklonters en COVID-19. Zo verscheen eind juni een opmerkelijke studie in het
		toonaangevend medisch tijdschrift The Lancet. Artsen onderzochten het lichaam van zeven
		overleden COVID-patiënten. Ze vonden bloedklonters in zowat alle organen, zelfs bij patiënten
		die nog niet lang ziek waren.

		Het volledige artikel: VRT België - Peter Brems 30 juli 2020

		Leidse farmaceut begonnen met testen coronavaccin op mensen
		NOS Nieuws 27 juli 2020

		De in Leiden gevestigde farmaceut Janssen Vaccines is begonnen met het testen van een
		potentieel vaccin tegen het coronavirus op mensen.

		Eerder dacht het bedrijf pas in september te kunnen beginnen met de zogenoemde klinische
		testfase. Maar de ontwikkeling van het vaccin is door een voorspoedige, preklinische fase
		versneld. De Nederlandse viroloog Hanneke Schuitemaker (hoofd virale vaccins bij Janssen)
		leidt die ontwikkeling.

		Johnson & Johnson, het moederbedrijf van Janssen, liet vorige maand al weten dat er eerder
		begonnen zou worden met de klinische tests "op basis van de bemoedigende preklinische
		gegevens en de samenwerking met de autoriteiten".

		Het vaccin wordt in eerste instantie getest op 1045 gezonde volwassenen in de VS en België in
		de leeftijd van 18 tot boven de 65 jaar.

		In de klinische fase wordt voornamelijk getest of het vaccin veilig is en wat de mogelijke
		bijwerkingen zijn. In een latere fase wordt de daadwerkelijke werking van het vaccin pas getest,
		zegt Johan Van Hoof, hoofd van het vaccinprogramma van Janssen, tegen de Vlaamse omroep
		VRT.

		"We hopen die fase in september al te kunnen opstarten", zegt hij. "Dan gaan er veel meer
		mensen gerekruteerd worden en dan gaan we echt kijken of het vaccin echt beschermt tegen
		het virus, of een ernstige ziekte ten gevolge van het virus voorkomt."

		Mochten die resultaten bemoedigend zijn, dan zou het vaccin er in de eerste helft van 2021
		kunnen zijn.

		Op dit moment zijn er wereldwijd minstens 163 potentiële coronavaccins in ontwikkeling. Zeker
		23 daarvan worden op dit moment bij mensen getest, de rest zit nog in de fase van
		laboratoriumtests en dierproeven.

		Het volledige artikel: NOS Nieuws 27 juli 2020

		Onderzoekers KU Leuven selecteren kandidaat-vaccin na
		maandenlang onderzoek bij hamsters
		VRT Nieuws België 9 juli 2020

		Onderzoekers van het Rega Instituut aan de KU Leuven onderzochten de voorbije maanden
		acht kandidaat-vaccins tegen het coronavirus. Na proeven bij hamsters werd het meest
		succesvolle vaccin geïdentificeerd. Dat werd vandaag bekendgemaakt op een persconferentie.
		De onderzoekers zijn erg optimistisch over het kandidaat-vaccin. "Het biedt goede bescherming,
		het werkt snel en één dosis volstaat."

		Wereldwijd wordt gezocht naar een vaccin tegen het coronavirus. Volgens cijfers van de
		Wereldgezondheidsorganisatie zijn maar liefst 120 kandidaat-vaccins in ontwikkeling. Daar is
		ook een "Belgisch" vaccin bij, ontwikkeld door onderzoekers van het Rega Instituut aan de KU
		Leuven. Zij begonnen al in januari met hun onderzoek, bijna een half jaar geleden. COVID-19
		was toen vooral een Chinees probleem, in België waren er nog geen gevallen.

		Het vaccin maakt gebruik van een al bestaand vaccin tegen gele koorts. "Dat gelekoortsvaccin
		heeft zijn effectiviteit al meer dan eens bewezen", zegt professor Johan Neyts. "Het wordt al zo’n
		tachtig jaar gebruikt. In die periode zijn er al bijna 800 miljoen mensen mee gevaccineerd. Eén
		dosis van het vaccin resulteert in levenslange bescherming tegen gele koorts. We willen
		meesurfen op het succes van dat bestaande vaccin."

		De wetenschappers van het Rega Instituut veranderden het bestaande gelekoortsvaccin, in de
		hoop dat de nieuwe variant ook bescherming kan bieden tegen COVID-19. Dat aangepaste
		vaccin werd vervolgens getest bij hamsters. [...]

		Of het vaccin ook langdurig bescherming biedt, is nog niet duidelijk. "Dat zullen we pas over
		enkele maanden kunnen vertellen", zegt Neyts. "Ons onderzoek loopt nog niet lang genoeg om
		daar al zekerheid over te hebben. We zijn wel hoopvol, want we zien een heel krachtige reactie
		van het immuunsysteem."

		Het afweersysteem van de hamsters ging na de vaccinatie ook niet in "overdrive". Dat is
		belangrijk, want een overactief immuunsysteem ligt aan de basis van veel complicaties bij
		COVID-patiënten.

		Het volledige artikel: VRT Nieuws België 9 juli 2020

		Hoever zijn we in de zoektocht naar een behandeling tegen COVID-
		19?
		New Scientist - Clare Wilson 3 juli 2020

		Het eerste medicijn waarvan is aangetoond dat het de kans op overlijden door COVID-19
		verlaagt, is dexamethason. De ontdekking dat deze makkelijk verkrijgbare steroïde het
		overactieve afweersysteem ietwat tot bedaren kan brengen, werd recentelijk binnengehaald als
		goed nieuws. Maar er zijn nog veel meer behandelingen nodig om het tij te keren in de strijd
		tegen ernstige vormen van COVID-19.

		Veel onderzoek naar een medicijn tegen het coronavirus richtte zich tot nu toe op antivirale
		medicijnen die verhinderen dat het virus zich vermeerdert. Sommige van die medicijnen lijken
		een beetje te werken: ze verkorten de tijd dat een besmet persoon ziek is. Maar geen ervan
		verkleint de kans op overlijden. Om het leven te redden van ernstig zieken zijn behandelingen
		nodig die zich niet richten op de oorzaak, maar op de effecten van COVID-19. En die treden pas
		op nadat het virus zich al in het lichaam heeft vermeerderd.

		Het lijkt erop dat het virus vanuit twee kanten aanvalt: het tast het afweersysteem aan en het
		verstoort de bloedstolling. COVID-19 werd in het begin gezien als een luchtwegziekte, maar bij
		sommige mensen die uiteindelijk overleden was niet alleen sprake van longfalen, maar ook van
		hartaanvallen, beroertes, nierschade en andere aandoeningen die het gevolg zijn van
		bloedpropjes.

		Het goede nieuws is dat op dit moment een aantal behandelingen wordt onderzocht, zowel
		bestaande als nieuwe, die deze beide tactieken van het virus kunnen bestrijden. ‘We denken
		dat we de mechanismen die het virus dodelijk maken inmiddels begrijpen’, zegt Chris Meadows,
		een intensivist van Guy’s and St Thomas’ NHS Foundation Trust in Londen. ‘We richten de
		behandelingen nu op deze mechanismen, om zo het aantal ontstekingen en bloedproppen te
		verminderen. Ik denk dat we het bijna helemaal hebben uitgevogeld.’

		Het coronavirus komt het lichaam binnen via cellen in de neus en mond, waar het zich aan
		moleculen op het oppervlak hecht: zogeheten ACE2-receptoren. Bij sommige mensen verspreidt
		het virus zich naar de longen, waar ook cellen zitten met ACE2-receptoren. Hier zorgt het virus
		voor ontstekingen en vochtopbouw in de luchtzakjes.

		Dat maakt ademhalen erg moeilijk, waardoor het zuurstofniveau in het bloed daalt. Patiënten
		hebben dan extra zuurstof nodig en moeten in het ergste geval aan de beademing. Maar zelfs
		met intensieve begeleiding is de kans relatief hoog dat COVID-19-patiënten overlijden die aan
		de beademing zitten.

		Al in de beginfase van de corona-uitbraak ontstond bij dokters het vermoeden dat de
		rigoureuze reactie van het afweersysteem op het virus onderdeel is van het probleem. Het
		lichaam zet afweercellen in om virussen en bacteriën te bestrijden. Maar in sommige gevallen
		reageren die te heftig en produceren ze te veel cytokines – stofjes die ervoor zorgen dat er nóg
		meer afweercellen op het gevaar afkomen.

		Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel die bekend staat als een cytokinestorm. ‘Vocht en
		ontstekingscellen stromen ruimtes in waar eigenlijk lucht zou moeten zitten’, zegt Meadows. ‘Het
		is alsof er brand woedt in de longen.’ Dit fenomeen is al eerder waargenomen, onder meer bij
		de SARS-uitbraak van 2003 en bij een type vogelgriep.

		Medicijnen met het potentieel om de cytokinestorm een halt toe te roepen, worden nu
		onderzocht, maar dexamethason is het eerste waarmee succes is geboekt. Steroïden worden al
		jaren gebruikt voor het kalmeren van het afweersysteem bij verschillende soorten
		longontsteking, maar het was nog niet duidelijk of ze ook zouden helpen bij COVID-19.

		Het eerste gerandomiseerde onderzoek met dexamethason liet zien dat het overlijdensrisico bij
		patiënten die aan de beademing zitten daalt van 40 naar 28 procent. ‘Het voordeel is duidelijk
		en groot. Het gebruik van dexamethason bij de behandeling zou dus vanaf nu standaard
		moeten zijn’, zei een van de onderzoekers, Peter Horby van de Universiteit van Oxford, in een
		verklaring.

		De ontdekking is goed nieuws, maar is op zichzelf niet genoeg. Daarom zijn andere
		onderzoeksgroepen op zoek naar methodes die ingrijpen op de manier waarop COVID-19 zorgt
		voor bloedproppen. De hoop is dat bestaande bloedverdunners hierbij kunnen helpen.

		Bloedstolling in het lichaam is normaal gesproken een strak gecontroleerd proces. Bloed moet
		vrijelijk door onze bloedvaten stromen. Maar bij de kleinste beschadiging treedt een waterval
		aan chemische reacties op die de vloeistof in een soort plug veranderen.

		Het was al bekend dat cytokinestormen het ontstaan van bloedpropjes in de hand werken. Bij
		COVID-19 treedt dit effect echter op met een ongekende heftigheid. Er zijn door dokters stolsels
		waargenomen op longscans. Ze hebben zulke stolsels zelfs voor hun eigen ogen zien ontstaan
		terwijl ze tubes in de aderen van patiënten plaatsten. ‘Veel mensen wezen erop dat er iets raars
		aan de hand is’, zegt longspecialist Danny Jonigk van de Medische Hogeschool Hannover in
		Duitsland.

		Naast grotere propjes zijn bij autopsies kleine bloedvaten in de longen ontdekt die doordrenkt
		waren met kleinere propjes. Bij zeven mensen die waren overleden aan COVID-19 bleken deze
		tien keer zo talrijk als bij zeven mensen die waren overleden aan vogelgriep, volgens een vorige
		maand gepubliceerd onderzoek. ‘Deze ziekte tast bloedvaten aan’, zegt Jonigk, die aan dat
		onderzoek meewerkte.

		Het belangrijkste inzicht is dat het virus ook de wanden van bloedvaten kan binnendringen,
		wanneer de cellen ervan de ACE2-receptor dragen, betoogde Peter Carmeliet van de KU Leuven
		vorige maand in een overzichtsartikel. Een deel van het probleem is dat ACE2-receptoren op
		bloedvatcellen normaal gesproken hormonen reguleren die de mate van stolling beïnvloeden.
		Het virus dwarsboomt deze regulering doordat het aan die receptoren bindt. Daarnaast doodt
		het virus bloedvatcellen. ‘Dat is een sterke stimulans voor het lichaam om bloedstolsels aan te
		maken’, zegt Carmeliet.

		De meeste mensen op de intensive care kregen al een lage dosis van de bloedverdunner
		heparine toegediend, omdat plat liggen in combinatie met medische ingrepen het risico op
		bloedstolsels verhoogt. Nu verhogen veel ziekenhuizen de hoeveelheid heparine die ze
		COVID-19-patiënten toedienen. Ze houden de ‘stroperigheid’ van het bloed goed in de gaten,
		zodat de dosis indien nodig kan worden aangepast.

		Dit is nu de standaardpraktijk bij universitaire ziekenhuizen in Leuven, zegt intensivist Geert
		Meyfroidt. Hij denk dat die achter het relatief laag sterftecijfer bij COVID-19-patiënten in zijn
		ziekenhuis zit. Minder dan 25 procent overlijdt.

		Wereldwijd onderzoeken wetenschappers ook andere strategieën tegen bloedstolling en
		cytokinestormen, in de hoop het sterftecijfer nog verder naar beneden te brengen. Daarnaast
		zijn er alternatieve benaderingen, waaronder het gebruik van antivirale middelen zoals
		remdesivir. Daarvan is ontdekt dat ze de tijd verkorten die mensen in het ziekenhuis liggen of
		extra zuurstof nodig hebben.

		Een probleem in sommige Europese landen is dat zich daar op dit moment zo weinig nieuwe
		coronagevallen aandienen dat het moeilijk is om nieuwe behandelingen te onderzoeken, zegt
		Meyfroidt. ‘Maar wanneer het virus weer opduikt, moeten we er klaar voor zijn.’

		Het volledige artikel: New Scientist - Clare Wilson 3 juli 2020

		Gentse start-up myNEO ontwikkelt "universeel vaccin" tegen Covid-19
		HLN België 1 juli 2020

		De Gentse biotech start-up myNEO werkt aan de ontwikkeling van een “universeel vaccin” tegen
		Covid-19 en maakt daarbij gebruik van technologie voor kankerbehandeling. Dat meldt het
		bedrijf zelf.

		De start-up zegt dat het “veelbelovende” Covid-19-peptiden (stukjes eiwitten) heeft
		geïdentificeerd, die essentieel zijn voor het virus, om zeer gericht een immuunrespons op te
		starten. “Door specifiek te kiezen voor fragmenten die noodzakelijk zijn voor de werking van het
		virus, kent het vaccin een betere werking tegen zowel SARS-CoV-2 (het virus verantwoordelijk
		voor Covid-19), als alle andere (toekomstige) vormen van dezelfde virusfamilie met diezelfde
		onderdelen”, maakt myNEO zich sterk.

		“MyNEO gebruikt technologie voor gepersonaliseerde kankerbehandelingen om de belangrijkste
		segmenten van het nieuwe coronavirus te identificeren. Hierbij worden normaliter DNA-
		sequenties van kankercellen vergeleken met gezonde, normale cellen van de patiënt. De
		verschillende fouten of ‘mutaties’ opgedoken in de tumor geven namelijk aanleiding tot
		gemuteerde eiwitten, die het immuunsysteem van een patiënt kan herkennen. De myNEO-
		algoritmes zijn in staat om te voorspellen welke fragmenten van de gemuteerde eiwitten
		interessant zijn om een vaccin tegen te richten”, klinkt het.

		Het bedrijf zal nu verdere preklinische proeven uitvoeren in samenwerking met een Europees
		biotechbedrijf met een kankervaccintechnologie. Het doel is om het vaccin begin 2021 te testen
		op mensen. Het vaccin zal niet alleen alle huidige Covid-19-vormen bestrijden, maar ook
		andere virussen van de coronagroep zoals SARS en MERS.

		Het volledige artikel: HLN België 1 juli 2020

		Eerste Belgisch coronavaccin op komst
		De Tijd België - Jan de Schamphelaere 30 juni 2020

		De Vlaamse biotechstart-up Ziphius Therapeutics is van plan zijn coronavaccin in oktober voor
		het eerst op mensen uit te testen.

		Het coronavaccin van Ziphius is gebaseerd op mRNA of messenger RNA. Dat is een soort
		genetische code die cellen instructies geeft om stoffen aan te maken. In dit geval gaat het om
		onschadelijke stoffen die als antigen voor het coronavirus fungeren en waartegen het lichaam
		een afweerreactie in gang zet. Zo traint het lichaam zich om snel en gepast te reageren bij een
		echte aanval.

		'Dat is de theorie. We hebben die in het labo getest op bloedcellen en bij muizen. De
		resultaten zijn goed, zelfs beter dan verwacht', zegt Chris Cardon, de oprichter en CEO.

		Ziphius injecteert de komende weken bij de muizen nog een 'booster' om de werking van het
		vaccin te optimaliseren. Daarna worden ze blootgesteld aan het coronavirus, om na te gaan in
		welke mate de opgewekte antilichamen en geactiveerde immuuncellen bescherming bieden.

		Hoewel Ziphius nog veel vragen moet beantwoorden, wordt alles in gereedheid gebracht om het
		vaccin op mensen te testen. 'Er is voldoende zekerheid om een grotere investering te
		rechtvaardigen', klinkt het. Het bedrijf kreeg vorig jaar 6 miljoen euro startkapitaal. De centen
		zijn nog niet op, maar volstaan niet om de ambities waar te maken. Cardon schat dat een
		budget van 20 miljoen euro nodig is voor de klinische testen en de opstart van de
		vaccinproductie.

		'We willen volle gas vooruit', zegt Cardon. Hij hoopt in oktober het vaccin op mensen te testen
		en wacht op groen licht van de gezondheidsautoriteiten. In een eerste fase krijgen 150 mensen
		het vaccin, in een tweede fase zo'n 600. De productie op grote schaal zou voor de zomer van
		2021 opstarten met eerste leveringen in de herfst van volgend jaar.

		Het volledige artikel: De Tijd België - Jan de Schamphelaere 30 juni 2020

		Petitie: zeg nee tegen geaborteerde-foetusvaccin
		Reformatorisch Dagblad - Maarten Costerus 24 juni 2020

		Ze is niet tegen vaccinatie, maar heeft wel grote moeite met vaccins die worden ontwikkeld met
		behulp van cellen van geaborteerde foetussen. Leontien Bakermans, drijvende kracht achter
		een online petitie: „Deze vaccins gebruiken dus cellen van bewust gedood menselijk leven. Een
		ware gruwel.”

		Binnen twee dagen werd de maandag gelanceerde petitie door bijna 5000 mensen –het
		streefgetal– ondertekend. Bakermans, gepensioneerd apotheker: „We willen daarmee ingaan
		tegen het gebruik van foetale, menselijke cellijnen. Oxford was de trigger.” Ze doelt daarmee
		op een vaccin ontwikkeld door de universiteit van Oxford en farmaceut AstraZeneca.
		Zorgminister Hugo de Jonge deelde 13 juni in een brief mee om samen met Italië, Duitsland en
		Frankrijk niet minder dan 750 miljoen euro in dit middel te investeren. Dit bedrag is goed voor
		300 miljoen doses, waarvan de eerste mogelijk eind dit jaar beschikbaar komen. Mits het vaccin
		veilig en effectief is, want dat is volgens de topman van het bedrijf nog onzeker.

		Eerder toonde De Jonge al interesse in een vaccin van eigen bodem: van de Leidse farmaceut
		Janssen. Bakermans: „Dat is ook gebaseerd op een foetale cellijn.”

		Bij het vaccin uit Oxford is gebruikgemaakt van de zogenaamde HEK-293-cellijn, die afkomstig
		is van niercellen van een foetus die in 1972 is geaborteerd. Het Leidse vaccin maakt gebruik
		van de PER.C6-cellijn, die afstamt van netvliescellen van een 18 weken oude foetus die in
		1985 is geaborteerd. „Dat is weliswaar lang geleden, maar dat maakt het er niet minder erg
		om.”

		Niet dat er voor de productie van deze vaccins bij herhaling geaborteerd weefsel nodig is. Ook
		bevat het vaccin zelf geen menselijke cellen. De verre nakomelingen van deze cellen worden
		echter gebruikt als fabriekjes om het dragervirus in te kweken. Dit is een onschuldig
		verkoudheidsvirus met een ingebouwd stukje corona-DNA. Als dit virus bij iemand wordt
		ingespoten, activeert dit het immuunsysteem en bouwt het lichaam weerstand op tegen corona
		– althans, in theorie.

		Bakermans voelt het als haar plicht om te protesteren tegen deze vaccins. „Als je je stem niet
		laat horen, keur je deze werkwijze in feite goed. Beter kun je vooraf bezwaar uiten dan
		achteraf, als de vaccins eenmaal gekozen zijn. Ze willen dat iedereen straks aan een vaccin
		meedoet. Laten ze dan ook tegemoetkomen aan de mensen die het krijgen.”

		Waarschijnlijk komen er straks meerdere types coronavaccins op de markt. „Doe er dan ook een
		prolifevaccin bij, zou ik zeggen. Er zijn genoeg alternatieven, zoals het vaccin van de Franse
		farmaceut Sanofi.”

		Bakermans startte de petitie namens One of Us, een stichting die zich op Europees niveau
		inspant tegen het gebruik van menselijk embryonaal weefsel voor onderzoek. Ook in Engeland,
		Duitsland en België zal de organisatie binnenkort petities lanceren tegen vaccins gebaseerd op
		geaborteerde foetussen.

		Het volledige artikel: Reformatorisch Dagblad - Maarten Costerus 24 juni 2020

		Janssen wil kandidaat-vaccin eind september testen in gebied met
		grote virusverspreiding
		De Standaard België 17 juni 2020

		Als alles volgens planning verloopt, zal farmabedrijf Janssen Farmaceutica in de tweede helft
		van september een werkzaamheidsstudie uitvoeren met het kandidaat-vaccin tegen covid-19.
		Dat moet in een gebied waar het virus op dat moment nog breed verspreid is.

		Johan Van Hoof, globaal hoofd van de afdeling Vaccinaties bij het bedrijf, noemt Johnson &
		Johnson ‘één van de koplopers’ in de race naar een vaccin voor het coronavirus. ‘Dat komt door
		de unieke combinatie van ervaring en faciliteiten van ons bedrijf. We hebben onze tijd genomen
		om een geschikte kandidaat te selecteren, maar kunnen snel grootschalige productie opzetten
		als ons vaccin geschikt blijkt.’

		Half juli start de klinische fase van het ontwikkelingsproces, waarbij testpersonen zullen
		gevaccineerd worden in België en de Verenigde Staten. De zoektocht naar testpersonen loopt
		heel vlot, zo zei Paul Stoffels, wetenschappelijk directeur van de overkoepelende groep
		Johnson & Johnson, woensdagnamiddag al bij een bezoek van koning Filip. ‘In België hebben
		we in totaal zo’n 500 testpersonen nodig en er stelden zich al 400 mensen kandidaat. Dat wil
		niet zeggen dat al die mensen ook geschikt zijn, maar het is in ieder geval bemoedigend.’

		Halverwege september verwachten we daarover de eerste resultaten’, zegt Van Hoof. ‘Zijn die
		positief, dan kunnen we in de tweede helft van september starten met de
		werkzaamheidsstudie.’

		In die fase wordt een grote massa gevaccineerd, om te beginnen tienduizend met het vaccin en
		tienduizend met een placebo. ‘Dat moet gebeuren in een gebied met genoeg infecties’ zegt
		Van Hoof. ‘Op dit moment kunnen we nog niet zeggen waar in de wereld dat zal zijn. We
		werken samen met epidemologische teams en kijken naar de modellen van academici om dat
		te bepalen.’

		Johnson & Johnson wil begin 2021 starten met het verdelen van vaccins en zegt tegen het einde
		van dat jaar een miljard vaccins te kunnen produceren.

		Het volledige artikel: De Standaard België 17 juni 2020

		Wallonië levert cruciaal ingrediënt voor Brits coronavaccin
		De Tijd België - Jan de Schamphelaere 15 juni 2020

		De actieve substantie van het coronavaccin van de Brits-Zweedse farmareus AstraZeneca zal in
		België geproduceerd worden.

		Het Franse farmabedrijf Novasep heeft daarvoor een akkoord gesloten met AstraZeneca. Dat
		farmabedrijf kocht de licentie op het vaccin dat aan Oxford University werd
		ontwikkeld. Grootschalige testen op duizenden vrijwilligers zijn bezig. De ambitie is nog dit jaar
		de eerste dosissen te leveren.

		Daarvoor sluit Novasep partnerschappen met biotechbedrijven wereldwijd die helpen de productie
		op te schalen, onder meer met Oxford Biomedica, waar Roch Doliveux - de ex-topman van UCB
		- de nieuwe voorzitter is.

		Nu is ook de Belgische site van Novasep in beeld gekomen. Novasep heeft zijn hoofdkwartier in
		Lyon, maar investeerde drie jaar geleden nog 27 miljoen euro in zijn site in Henegouwen om de
		productie van virale vectoren op te drijven. Die worden gebruikt voor immunotherapie en
		gentherapie, twee domeinen in de geneeskunde die in opmars zijn.

		Novasep zet die technologie nu ook in om een cruciaal ingrediënt van het Oxford-vaccin aan te
		maken. Dat is een genetisch vaccin. Daarbij wordt een onschadelijk virus gebruikt - als virale
		vector - om een stukje DNA van het coronavirus in lichaamscellen binnen te smokkelen, waarna
		het immuunsysteem in actie schiet. Het lichaam wapent zich zo voor als het aangevallen wordt
		door het echte coronavirus.

		De aankondiging van de samenwerking volgt op het nieuws dat Frankrijk, Duitsland, Italië en
		Nederland het voorbije weekend een voorakkoord hebben gesloten om 300 miljoen dosissen
		van het vaccin te kopen. Ze leggen 750 miljoen euro op tafel. Ze hebben de mogelijkheid om
		uit te breiden naar 400 miljoen dosissen.

		Het volledige artikel: De Tijd België - Jan de Schamphelaere 15 juni 2020

		Zijn we binnenkort allemaal immuun voor corona?
		Universiteit Antwerpen - Heidi Theeten 11 juni 2020

		Sinds een paar weken kan je je bij de huisarts laten testen op antistoffen tegen het coronavirus.
		Het lijkt het gouden ticket om te weten of je al immuun bent voor de ziekte. Helaas is er nog
		niet genoeg geweten over antistoffen om daar van uit te gaan, meent Heidi Theeten
		[hoofddocent Vaccine Trial Team & Infectieziektenepidemiologie en -diagnostiek Universiteit van
		Antwerpen]. Zij voert onderzoek naar vaccinatieprogramma’s en antistoffen, en focust zich dezer
		dagen volop op de aanwezigheid van antistoffen tegen COVID-19 in het bloed van de Belgische
		bevolking.

		Samen met mijn team voer ik momenteel onderzoek naar antistoffen tegen corona. Als er
		antistoffen in je bloed worden gevonden, is dat een aanwijzing dat je besmet bent geweest met
		COVID-19. Over het algemeen is het zo dat antistoffen je beschermen tegen een volgende
		infectie. Het lijkt dus simpel om aan te nemen dat, eenmaal je antistoffen hebt, je immuun
		bent voor de ziekte. Helaas is het verhaal iets ingewikkelder.

		We stellen vast dat er mensen zijn die geen antistoffen hebben, ook al zijn ze zwaar ziek
		geweest. Anderzijds vonden we antistoffen in het bloed van mensen die amper symptomen
		vertoonden. Anderen verliezen hun antistoffen na verloop van tijd dan weer.

		Bovendien is de drempelwaarde voor immuniteit – de hoeveelheid antistoffen je moet hebben
		om niet meer ziek te worden – nog niet gekend. Er zijn op dit moment nog veel onbekende
		factoren rond deze problematiek. Binnen een paar maanden zal dat ongetwijfeld anders zijn:
		tegen dan zijn er meer studies over antistoffen gedaan.

		De bloedstalen die we onderzoeken, zijn afkomstig van Belgen die om verschillende redenen
		bloed hebben laten afnemen, ter controle op een allergie bijvoorbeeld. Een arts neemt altijd iets
		meer bloed af, en dat wordt in het labo opzijgezet voor als er bijkomend onderzoek moet
		worden gedaan. Is dat niet nodig, wordt het bloedstaal weggegooid.

		Enkele grote laboratoria bewaren deze stalen voor ons. De bloedstalen zijn geanonimiseerd
		omdat er aan de patiënten geen toestemming is gevraagd om hun bloed te gebruiken. Het
		enige dat we weten, is de leeftijd en het geslacht van de patiënt. Op die manier konden we wel
		erg snel met het materiaal aan de slag.

		Sinds maart meten we om de drie weken hoeveel procent van de Belgen antistoffen in het bloed
		heeft. Uit de meest recente analyse, die dateert van eind mei, blijkt dat nog geen 7 procent te
		zijn. Dat is maar iets meer dan in april, toen 6 procent van de Belgen antistoffen had.

		Eigenlijk is dat positief. Dat betekent dat er ook minder mensen de infectie hebben
		doorgemaakt, en dat onze pogingen om het virus in te dijken hun vruchten hebben afgeworpen.

		Groepsimmuniteit, dat eerst nog werd gezien als een mogelijke strategie om corona weg te
		bannen, lijkt hierdoor wel mijlenver weg. Bij groepsimmuniteit moet zo’n 60 tot 70 procent van
		de bevolking immuun zijn voor het virus, waardoor het vanzelf uitdooft. Een manier om (groeps)
		immuniteit te verkrijgen zonder dat mensen zwaar ziek worden, is het toedienen van een vaccin.

		Bij het maken van een coronavaccin ben ik voor alle duidelijkheid niet zelf betrokken, dat doen
		mijn collega’s van Vaccinopolis. Wel voerde ik al veel onderzoek uit naar vaccinatie. Daaruit weet
		ik het volgende: de makkelijkste manier om te testen of een vaccin werkt, is nagaan of er
		voldoende antistoffen zijn. Alleen heb je bij COVID-19 nog geen garantie of en wanneer
		antistoffen genoeg beschermen.

		Is daarmee onze hoop op een vaccin begraven? Helemaal niet! Er zijn namelijk ook vaccins die
		werken zonder dat ze antistoffen opwekken. Het TBC-vaccin, bijvoorbeeld, is er zo een. Behalve
		de gekende antistoffen werkt ons immuunsysteem ook met T-cellen.

•		Antistoffen zijn eiwitten die zich kunnen binden aan een virus of bacterie en die zo onschadelijk
		kunnen maken;
•		T-cellen kunnen uit zichzelf een kiem herkennen en die uitschakelen.

		Je kan de werkzaamheid van een vaccin testen door een onschadelijk nepvirus toe te dienen
		aan gevaccineerden. Zo ken je de werking van allebei de systemen. Het ontwikkelen van een
		vaccin dat ook T-cellen aanspreekt, is mogelijk, maar de ontwikkeling kost wel enige tijd.

		Toch is het belangrijk om te blijven focussen op de ontwikkeling van een vaccin, en niet enkel
		op bijvoorbeeld antivirale middelen. COVID-19 kan je namelijk op twee manieren ziek maken:
		een eerste keer door het virus, een tweede keer als het virus al uitgeroeid is, maar je
		immuunsysteem een overreactie heeft, een zogenaamde cytokinestorm. Door een vaccin toe te
		dienen, voorkom je die onvoorspelbare infectie.

		Het volledige artikel: Universiteit Antwerpen - Heidi Theeten 11 juni 2020

		Leids coronavaccin al in juli op mensen getest
		De Limburger - Chris van Mersbergen 10 juni 2020 \| bron AD

		Het coronavaccin dat door het bedrijf Janssen Vaccines in Leiden wordt ontwikkeld, kan zo’n zes
		weken eerder op mensen worden getest dan gedacht. In plaats van in september starten de
		klinische tests nu in de tweede helft van juli.

		Het naar voren halen van ‘fase 1 en 2a’ van het onderzoek, komt door de positieve resultaten
		die tot nu toe zijn geboekt in de ontwikkeling van het vaccin, stelt de Belg Paul Stoffels van het
		Amerikaanse bedrijf Johnson & Johnson, de eigenaar van Janssen. De
		geneesmiddelenautoriteiten hebben het bedrijf daarom toestemming gegeven om eerder te
		beginnen.

		De studie zal plaatsvinden onder 1045 gezonde volwassenen tussen de 18 en 55 jaar in België
		en de Verenigde Staten. Bij hen wordt bekeken of het vaccin veilig is, hoe het lichaam erop
		reageert en, ontzettend belangrijk, hoe de immuunrespons is.

		Janssen en Johnson & Johnson hopen ook fase 3 van het vaccinonderzoek, een test onder nog
		grotere aantallen mensen, naar voren te kunnen halen.

		Tegelijk blijft Johnson & Johnson zich inspannen om de productie van het vaccin op te hogen,
		zelfs nu nog niet duidelijk is of het middel ook echt werkt. Het doel is om in de loop van 2021
		wereldwijd 1 miljard doses te kunnen produceren. Stoffels: ,,Ons doel is om de wereld een
		vaccin te geven en mensen overal te beschermen tegen deze pandemie.”

		De Amerikaanse overheid draagt zo’n half miljard dollar bij aan de ontwikkeling van het ‘Leidse
		vaccin’. Nederland investeert er geen geld in. Wel wil ons kabinet de ontwikkeling en productie
		van het vaccin van Janssen ‘stimuleren en faciliteren’. De productie van het vaccin zou straks in
		Leiden, de VS en mogelijk in Azië plaats moeten vinden.

		Het onderzoek bij Janssen wordt geleid door hoofd virale vaccins Hanneke Schuitemaker, tevens
		hoogleraar virologie aan de Universiteit van Amsterdam.

		Het volledige artikel: De Limburger - Chris van Mersbergen 10 juni 2020 \| bron AD

		Na de lama komt de koe: de antilichamen van deze melkkoeien
		zouden het nieuwste wapen tegen Covid-19 kunnen zijn
		HLN 9 juni 2020 \| bron Science Magazine

		De nieuwste rekruut in de strijd tegen Covid-19 staat op dit moment wellicht hooi te (her)
		kauwen ergens in een schuur in South Dakota, in de Verenigde Staten. Een biotechbedrijf in de
		Amerikaanse staat zet immers koeien in voor de ontwikkeling van menselijke antilichamen –
		jawel, dat leest u goed - tegen het nieuwe coronavirus.

		In de strijd tegen het coronavirus SARS-CoV-2 en de ziekte (Covid-19) die het veroorzaakt, zijn
		antistoffen een belangrijk wapen. Die antilichamen neutraliseren immers de lichaamsvreemde
		eiwitten van het (nieuwe) virus waardoor we niet langer ziek worden. In België bestudeerden
		onderzoekers van de Universiteit Gent alvast wat lama’s voor ons kunnen betekenen, in de VS
		kijkt men naar koeien.

		Niet zonder reden: het is vanzelfsprekend dat er veel meer bloed door de aderen van een rund
		stroomt dan bijvoorbeeld door die van een kleine muis. Bovendien bevat het bloed van
		runderen twee keer zoveel antilichamen per millimeter in vergelijking met menselijk bloed.

		En terwijl vroeger vooral beroep werd gedaan op bijvoorbeeld tabaksplanten die voorzien werden
		van menselijke genen opdat ze antistoffen zouden aanmaken, zet het Amerikaanse
		biotechbedrijf SAb Biotherapeutics ditmaal melkkoeien in. Genetisch gemodificeerde melkkoeien
		weliswaar, die grote hoeveelheden menselijke antilichamen kunnen aanmaken tegen de
		ziekteverwekker die geïnjecteerd wordt. “Een koe kan per maand voldoende antistoffen
		ontwikkelen om wel honderden patiënten te behandelen”, aldus Eddie Sullivan, de CEO van SAb
		Biotherapeutics.

		De koeien van SAb Biotherapeutics bieden overigens nog een voordeel: de meeste bedrijven en
		universiteiten die antilichamen tegen Covid-19 trachten te ontwikkelen, focussen op het
		massaal produceren van identieke kopieën van één bepaald antilichaam dat zich vasthecht
		aan het zogenaamde spike-eiwit - het eiwit dat zich aan menselijke cellen hecht en ze
		infecteert - van het virus. Bij de runderen gaat het om verschillende antistoffen: polyklonale
		antilichamen. Dat betekent dat de antilichamen in staat zijn om zich aan meerdere delen van
		het virus te hechten, waardoor de kans op neutraliseren groter wordt.

		Het onderzoek van SAb Biotherapeutics staat overigens niet in kinderschoenen. Het
		Amerikaanse biotechbedrijf was al jaren bezig met de ontwikkeling van antilichamen tegen
		MERS, een ander type coronavirus. “Dat zorgde ervoor dat we een goede basis hadden bij het
		begin van deze pandemie”, legt Sullivan uit.

		Er is echter nog een lange weg te gaan. Toch hoopt het bedrijf komende maand te kunnen
		starten met klinische proeven. Daarbij zullen onderzoekers uittesten of de antilichamen uit het
		bloed van runderen kan voorkomen dat personen ziek worden nadat ze geïnfecteerd werden
		met SARS-CoV-2. Misschien kunnen de antistoffen zelfs nuttig zijn voor coronapatiënten die al
		ziek zijn.

		Het volledige artikel: HLN 9 juni 2020 \| bron Science Magazine

		België investeert 20 miljoen euro in uniek vaccin-onderzoek
		dVO De Vlaamse ondernemer 8 juni 2020

		Vaccins ontwikkelen voor onbekende ziekteverwekkers en de werkzaamheid ervan testen is één
		van de belangrijkste wereldwijde uitdagingen van vandaag. De Belgische federale regering
		investeert 20 miljoen euro in een bijzonder gebouw en laboratoria voor zogeheten “human
		challenge”-onderzoek, een belangrijk instrument in de ontwikkeling van vaccins. Universiteit
		Antwerpen en de Université Libre de Bruxelles gaan hun krachten in dit unieke project bundelen.

		Een techniek die in de toekomst een sleutelrol zal spelen bij het ontwikkelen en testen van
		nieuwe vaccins is het gebruik van gecontroleerde humane infectiemodellen (CHIM). Men spreekt
		ook van “human challenge”-onderzoek omdat men gezonde proefpersonen in feite gaat
		“uitdagen” door hen bloot te stellen aan een verzwakte versie van een bepaalde
		ziekteverwekker of aan de oorspronkelijke ziekteverwekker als er een doeltreffende therapie
		beschikbaar is. Dankzij zulke CHIM-studies kunnen vaccins sneller ontwikkeld en getest worden.
		Die methode is overigens ook relatief goedkoop.

		Op het Europese vasteland heerst momenteel een gebrek aan medische CHIM-faciliteiten. Wie
		een CHIM-studie wil uitvoeren in academische omgeving, moet al naar de VS of het Verenigd
		Koninkrijk trekken. In België is totnogtoe slechts één CHIM-studie uitgevoerd: in 2017 werden
		aan Universiteit Antwerpen twee kandidaat-poliovaccins getest in een tijdelijk containerdorp,
		Poliopolis genaamd.

		Het volledige artikel: dVO De Vlaamse ondernemer 8 juni 2020

		Argenx gelooft dat het coronamedicijn in huis heeft
		De Tijd België - Jan de Schamphelaere 1 juni 2020

		Het biotechbedrijf hoopt dat een van zijn medicijnen een oplossing biedt voor zwaar zieke
		coronapatiënten.

		ARGX-117 luidt de codenaam van het medicijn in wording. Het middel werkt in op een deel van
		het immuunsysteem en zou geschikt zijn om enkele levensbedreigende auto-immuunziektes,
		van lever- tot zenuwziektes, te behandelen. Met dat opzicht werd het middel ontwikkeld en wordt
		het sinds dit jaar op mensen getest.

		Maar sinds enkele weken is Argenx ervan overtuigd dat het ook een rol kan spelen in de
		coronapandemie. 'Bij een deel van de besmette patiënten leidt het virus tot een overreactie
		van het afweersysteem, waardoor het een aanval inzet op de longcellen. De longen lopen dan
		vol met vocht en patiënten moeten op intensieve zorg beademd worden. We denken dat we
		de biologie achter dat proces begrijpen en met ons middel kunnen ingrijpen’, zegt Tim
		Van Hauwermeiren, topman van Argenx. 'Omdat de maatschappelijke nood hoog is, zijn we
		meteen een studie begonnen.'

		Dat initiatief kwam van Bart Lambrecht, longarts in het UZ Gent en een wereldwijd
		gerenommeerd onderzoeker in zijn vakgebied. Argenx en Lambrecht zijn geen onbekenden

		voor elkaar. In een van zijn projecten zoekt Argenx naar een astmamedicijn. Het werkt daarvoor
		voort op een ontdekking van de longarts.

		De bedoeling is enkele tientallen patiënten te behandelen, maar het is te vroeg om de werking
		te evalueren. 'Dat de piek van de epidemie hier achter de rug is, is fantastisch voor de
		maatschappij. Maar dat betekent dat we moeten wachten op patiënten voor onze studie.'

		Het volledige artikel: De Tijd België - Jan de Schamphelaere 1 juni 2020

		Farmareus gaat coronavaccin maken van Belgische onderzoeker: "Hopelijk tegen
		2021 in gebruik"
		Nieuwsblad België - Anton Goegebeur en Jens Vancaeneghem 30 mei 2020

		De Belg Luk Vandenberghe staat op de eerste rij in de race om een coronavaccin. Hij werkt aan
		de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard aan een vaccin dat deze zomer al kan worden
		getest op mensen. En dat met dank aan een deal met Avexis, een dochter van farmareus
		Novartis. Zij zullen het testvaccin gratis produceren.

		Het volledige artikel: Nieuwsblad België - Anton Goegebeur en Jens Vancaeneghem 30 mei 2020

		ITG, UAntwerpen en UZA brengen immuun antwoord op COVID-19 in
		kaart
		Medical Facts - Alida Budding-Hennink / ITG 28 mei 2020

		Onderzoek naar opgebouwde immuniteit in COVID-19 patiënten moet meer inzicht geven in hoe
		het immuun system geimpacteerd wordt door de huidge en mogelijke toekomstige uitbraken.

		Onderzoekers van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen (ITG), het Universitair
		Ziekenhuis Antwerpen (UZA) en van de Universiteit Antwerpen (UAntwerpen) bundelen krachten
		in een studie naar de immuniteit die opgebouwd wordt in COVID-19 patiënten. Aan de hand van
		stalen van besmette COVID-19 patiënten zullen ze witte bloedcellen analyseren en deze in
		hoogstaande computermodellen gieten. Met die gedetailleerde informatie willen de
		onderzoekers de verschillen in de ernst van het COVID 19 ziektebeeld beter begriojpen en,
		indien er in de toekomst een nieuwe uitbraak is, sneller de 'juiste' immuunrespons vinden voor
		een vaccin.

		Het volledige artikel: Medical Facts - Alida Budding-Hennink / ITG 28 mei 2020

		Komt de oplossing voor het coronavirus van lama's?
		Gezondheid en Wetenschap België - Patrick Mullie 8 mei 2020

		Een Antwerpse lama met de naam Winter is de nieuwe hoop van wetenschappers in de strijd
		tegen het coronavirus. De universiteit van Gent combineerde de antistoffen die de lama
		aanmaakt tot een stof die als basis kan dienen voor een nieuwe behandeling.

		Ons afweersysteem maakt antistoffen tegen ongewenste indringers, zoals virussen. Ook dieren
		hebben zo’n afweersysteem. Jaren geleden ontdekten Belgische onderzoekers toevallig dat de
		antistoffen van kameelachtigen veel kleiner zijn dan die van de mens. Sindsdien zoeken ze of
		deze kleine antistoffen, die makkelijker hanteerbaar zijn, de basis kunnen vormen voor de
		ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Dat onderzoek heeft al geleid naar één medicijn tegen een
		bloedziekte.

		Belgische onderzoekers hebben tijdens de SARS- en MERS-epidemieën, veroorzaakt door
		andere coronavirussen die niet bij ons geraakt zijn, een lama (genaamd Winter) in contact
		gebracht met de eiwitten van deze virussen. Deze lama, een kameelachtige, heeft er antistoffen
		tegen ontwikkeld.

		Het huidige coronavirus, SARS-CoV-2, bestond nog niet toen deze experimenten plaatsvonden,
		maar er zijn aanwijzingen dat de antistoffen van deze lama ook bruikbaar kunnen zijn tegen het
		nieuwe coronavirus. Dat kan de basis vormen voor het ontwikkelen van een medicijn
		tegen Covid-19.

		De “lamamethode” werkt rechtstreeks door de antistoffen in te spuiten, waardoor je onmiddellijk
		beschermd bent. Het nadeel hiervan is dat de antistoffen na een tijdje worden afgebroken,
		waardoor die bescherming slechts van korte duur is.

		De onderzoekers denken dat ze tegen het einde van het jaar de eerste testen op mensen
		kunnen uitvoeren. Een dergelijk antiviraal middel zou nuttig zijn voor de mensen die in contact
		komen met besmette personen.

		De weg van antistoffen van lama’s tot een antiviraal middel tegen het nieuwe coronavirus is nog
		zeer lang. Het duurt nog jaren vooraleer we weten of ze in aanmerking komen voor een nieuwe
		remedie tegen het coronavirus. De antistoffen moeten getest worden om te zien of ze veilig zijn
		en ze moeten hun doeltreffendheid bij mensen nog bewijzen.

		Structural Basis for Potent Neutralization of Betacoronaviruses by Single-Domain Camelid
		Antibodies.
		Wrapp D, De Vlieger D, Corbett KS, et al.
		Cell.2020 Apr 29. pii: S0092-8674(20)30494-3

		Het volledige artikel: Gezondheid en Wetenschap België - Patrick Mullie 8 mei 2020

		Immuniteit komt tergend traag
		NRC Handelsblad - Sander Voormolen 26 mei 2020

		Amper 3 tot 5 procent van de Europese bevolking is nu immuun tegen Covid-19. Toch is er nog
		hoop op groepsimmuniteit.

		Zelfs in Zweden, een van de weinige landen in Europa dat nooit een lockdown heeft ingevoerd
		om de corona-epidemie in te dammen, is groepsimmuniteit tegen het coronavirus nog lang
		niet in zicht. Dat blijkt uit de eerste meting van het Zweedse volksgezondheidsinstituut.

		De rapportage meldt dat in Stockholm nu 7,3 procent van de bevolking antistoffen tegen het
		virus heeft, elders in Zweden ligt het rond de 4 procent – teleurstellend ver van het niveau
		waarop groepsimmuniteit verwacht kan worden. Dat is de toestand dat zoveel mensen
		immuniteit hebben opgebouwd tegen het virus dat de epidemie zonder maatregelen vanzelf zal
		uitdoven. Volgens deskundigen wordt dat niveau voor dit virus SARS-CoV-2 bereikt vanaf het
		moment dat 60 procent van de bevolking immuniteit heeft ontwikkeld.

		De vraag is nu of die ‘bescherming door de kudde’ ooit wel gehaald zal worden. In veel westerse
		landen daalt het aantal nieuwe infecties inmiddels flink, wat ook betekent dat het aantal
		mensen dat immuniteit tegen het virus verwerft minder snel toeneemt. De opbouw van
		groepsimmuniteit gaat tergend langzaam.

		Een andere grote kwestie is hoe ‘hard’ deze gemeten afweer in de bevolking is. Er zijn vele
		voetangels. Ten eerste moet het onderzoek plaatsvinden bij een voldoende grote groep
		mensen die representatief is voor de regionale spreiding en leeftijdsopbouw van de bevolking.
		En in sommige onderzoeken kunnen deelnemers zichzelf aanmelden. Dat geeft kans op
		vertekening, omdat bijvoorbeeld mensen die vermoeden dat zij Covid-19 hebben gehad, zich
		eerder zullen aanmelden. En binnen landsgrenzen kan de regionale variatie erg groot zijn,
		waardoor een landelijk gemiddelde niet zoveel zegt.

		De aanwezigheid van antistoffen biedt ook nog geen garantie dat iemand niet opnieuw besmet
		kan raken. De ervaring met andere coronavirussen is dat immuniteit gemiddeld een paar jaar
		standhoudt, waarna iemand opnieuw bevattelijk is.

		Afgezien van een aantal hotspots in vooral grote steden komt nu het aandeel mensen met
		antistoffen tegen SARS-CoV-2 in geen enkel Europees land boven de 5 procent uit. In de
		eerste testronde die bloedbank Sanquin onder bloeddonors uitvoerde bleek dat gemiddeld 3
		procent van de Nederlanders antistoffen tegen SARS-CoV-2 heeft, met grote regionale
		verschillen. In Oost-Brabant, waar de epidemie het hevigst woedde, was het bijna 10 procent.
		Inmiddels is de antistoffentest herhaald, de uitslag daarvan wordt volgende week verwacht.

		In België lijkt het percentage mensen dat immuniteit heeft tegen het nieuwe coronavirus iets
		hoger. In het laatste onderzoek van het Belgische instituut voor gezondheid Sciensano bleek
		dat 8,4 procent van de gezondheidswerkers in België antistoffen heeft. Onder de algemene
		bevolking ligt het niveau beduidend lager, bleek in een meting half april: 4,3 procent. In een
		publicatie in Science eerder deze maand berekenden onderzoekers dat de immuniteit in
		Frankrijk gemiddeld uitkomt op 4,4 procent.

		Een nog niet gepubliceerde overzichtsstudie laat zien dat er in Italië – niet onverwacht – grote
		regionale verschillen bestaan. In de zwaar getroffen regio Lombardije komt het aantal mensen
		dat de infectie heeft doorgemaakt uit op 13 procent, maar voor heel Italië landt het op 4,8
		procent. Dat komt overeen met de uitkomst van een kleine steekproef in buurland
		Oostenrijk: 4,7 procent.

		In Spanje, een ander land dat zwaar getroffen is door corona, springt de regio Madrid eruit met
		14,2 procent van de bevolking met antistoffen. Het landelijk gemiddelde komt ook daar weer
		uit op 5 procent.

		Tijdens een persconferentie vorige week meldde de Britse gezondheidsminister Matt
		Hancock dat inmiddels 17 procent van de Londenaren antistoffen tegen het coronavirus heeft.
		Elders in het Verenigd Koninkrijk zou het aandeel op 5 procent liggen.

		Uitzonderlijk laag zitten de Denen. In een steekproef onder ruim duizend willekeurige
		volwassenen blijkt dat ongeveer 1 procent van de bevolking antistoffen heeft tegen SARS-CoV-
		2. Het zijn voorlopige cijfers, want voor een betrouwbaar landelijk beeld is de steekproef nog te
		klein.

		Er is ook hoop. Sommige wetenschappers vragen zich hardop af of de magische grens van 60
		procent immuniteit wel nodig is om uitbraken van het virus te dempen. Gebleken is dat
		sommige mensen niet of nauwelijks ziek worden door Covid-19, mogelijk omdat zij beschermd
		worden door eerder verworven immuniteit tegen milde coronavirussen die alleen verkoudheid
		veroorzaken. Hoe robuust deze bescherming is en hoe wijd verspreid die is onder de bevolking,
		is nog niet bekend. Maar het kan er wel toe bijdragen dat groepsimmuniteit voor SARS-CoV-2
		mogelijk eerder wordt bereikt, schrijven wetenschappers onder leiding van Ricardo Aguas van de
		universiteit van Oxford. Hun redenering is dat de mensen die het gevoeligst zijn voor de
		infectie, het virus ook het snelst zullen oplopen en dat dus na verloop van tijd steeds meer
		mensen zullen overblijven die minder bevattelijk zijn voor het virus.

		Andere onderzoekers voeren aan dat de modellen die het niveau van groepsimmuniteit
		berekenen uitgaan van een uniform gemengde bevolking. Maar in de praktijk wordt er
		misschien al een heel veel groepsbescherming geleverd als de groepen met de meeste sociale
		contacten in de bevolking voldoende immuniteit hebben opgebouwd. Ook in dat scenario komt
		de door politici zo vurig gewenste groepsimmuniteit eerder in zicht.

		Het volledige artikel: NRC Handelsblad - Sander Voormolen 26 mei 2020

		Middel tegen Covid-19 mag getest worden op 50 patiënten in België
		Nieuwsblad België / Belga 20 mei 2020

		Een geneesmiddel dat patiënten met Covid-19 kan helpen, mag getest worden op een vijftigtal
		mensen in België. Het federale geneesmiddelenagentschap FAGG heeft een klinische test
		goedgekeurd, zo meldt Le Soir woensdag.

		Het gaat om een geneesmiddel dat positieve effecten kan hebben voor patiënten met
		ademhalingsmoeilijkheden, een van de symptomen van de ziekte die wordt veroorzaakt door
		het coronavirus.

		Het kandidaat-medicijn Sarconeos van het Franse biotechbedrijf Biophytis zit in de tweede van
		drie testfases. Het middel moest eigenlijk dienen voor de behandeling van neuromusculaire
		aandoeningen.

		De test in België begint in een ziekenhuis in Mechelen, maar andere zorginstellingen kunnen
		volgen. De test start met een vijftigtal patiënten met ernstige symptomen, en in een tweede
		fase kan nog uitgebreid worden met 180 patiënten.

		Het volledige artikel: Nieuwsblad België / Belga 20 mei 2020

		Nieuw Belgisch onderzoek naar veelbelovend middel tegen corona:
		"Zou veel leed besparen en druk op systeem verlichten bij mogelijke
		tweede golf"
		Nieuwsblad België - Anton Goegebeur 13 mei 2020

		Ons land [België] begint een grootschalig onderzoek dat nagaat of bloedplasma van genezen
		Covid-patiënten kan dienen als geneesmiddel tegen corona. Deze therapie leverde eerder al
		beloftevolle resultaten. Nu moet blijken of de techniek ook op grote schaal kan worden
		toegepast.

		De beste en goedkoopste behandeling tegen Covid-19 hoeven we misschien niet ver te zoeken.
		Het bloedplasma van genezen personen bevat antistoffen die het immuunsysteem van
		patiënten kunnen helpen om de ziekte te bestrijden. In Gent werd een patiënt al genezen
		verklaard, nadat hij plasma kreeg toegediend van een dokter die het virus al had
		doorgemaakt.

		Vandaag start een nationaal onderzoek waar 384 patiënten uit 25 ziekenhuizen aan
		deelnemen. Het UZ Leuven doet de coördinatie, de middelen, zo’n 2 miljoen euro, komen van
		het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE).

		Geert Meyfroidt, intensivist aan het UZ Leuven en coördinator van deze studie, hoopt dat de
		therapie patiënten weghoudt van de beademingsmachines. “Door het plasma vroeg te geven,
		hopen we te voorkomen dat het virus zich snel kan vermenigvuldigen in het lichaam. Dat kan
		de patiënt van de beademing houden. Het bespaart hem veel leed en verlicht de druk op het
		gezondheidssysteem bij een mogelijke tweede golf.”

		Het plasma wordt ingezameld via het Rode Kruis. Zij vonden intussen 76 geschikte donoren op
		359 kandidaten. Niet iedere genezen patiënt heeft bruikbaar plasma, zegt Frank Hulstaert,
		senior onderzoeker van het Federaal Kenniscentrum Gezondheidszorg (KCE). “De donor moet
		voldoende neutraliserende antistoffen hebben of het werkt niet. Daar screenen we eerst op
		want gewoon plasma toedienen kan zelfs een tegenovergesteld effect hebben, er zijn
		antistoffen die het virus juist vlugger in de cellen trekken.”

		Elders in Europa lopen vergelijkbare studies. De resultaten worden op regelmatig basis met
		elkaar gedeeld. “Als een buitenlandse studie aantoont dat de therapie werkt, dan worden de
		andere studies in principe stopgezet en wordt de therapie gewoon routine”, zegt Hulstaert. De
		eerste resultaten worden in 2021 verwacht. Dat kan sneller gaan als we in een tweede golf
		terechtkomen.

		Volledig artikel: Nieuwsblad België - Anton Goegebeur 13 mei 2020

		Overheid pompt 20 miljoen in versneld testen vaccins
		Nieuwsblad België 11 mei 2020

		Welk coronavaccin zal het beste zijn van alle vaccins die nu ontwikkeld worden? De UAntwerpen
		en ULB krijgen van de overheid 20 miljoen euro om daar in de toekomst mee over te kunnen
		oordelen. Dat heeft de federale ministerraad afgelopen weekend beslist.

		België zal zo straks het enige land op het Europese vasteland zijn dat in staat is om de
		werkzaamheid van de vaccins op een snelle manier te testen en evalueren, luidt het.

		Het project wordt geleid door het team van vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen) en
		immunoloog Arnaud Marchant (ULB). In Antwerpen komt een nieuwe, afgescheiden
		quarantainefaciliteit met dertig bedden. Daar zullen zogenaamde Controlled Human Infection
		Models kunnen plaatsvinden. “Daarbij worden gezonde proefpersonen – een aantal
		gevaccineerd, een aantal niet – blootgesteld aan verzwakte versies van een virus of aan het
		virus zelf, op voorwaarde dat een doeltreffende therapie beschikbaar is”, zegt Van Damme.

		In een nieuw hoogstaand laboratorium van de ULB zal de immuunrespons van de testpersonen
		gemeten worden. Met deze werkwijze hopen de onderzoekers het ontwikkelen en testen van
		vaccins met een jaar tot anderhalf jaar te kunnen verkorten. Het doel is om begin 2022
		operationeel te zijn.

		Volledig artikel: Nieuwsblad België 11 mei 2020

		Goed nieuws in strijd tegen corona: Gentse wetenschappers
		ontdekken nieuwe 'supercel'
		Nieuwsblad België 9 mei 2020

		Onderzoekers van het VIB-UGent Centrum voor Inflammatieonderzoek hebben een nieuw type
		cel van het afweersysteem ontdekt. Deze cel speelt een cruciale rol in het bestrijden van
		luchtweginfecties en verklaart verder ook hoe plasma een gunstig effect kan hebben bij de
		afweer tegen virusinfecties, zoals Covid-19.

		“Dit was een grote verrassing voor ons”, aldus onderzoeker Bart Lambrecht. “Vroeger dachten
		we dat andere cellen de strijd aangingen tegen ziekte, maar dit onderzoek bracht aan het licht
		dat het een nieuw type cel is dat eigenlijk al het werk verricht. Dit verandert wat we weten over
		het immuunsysteem en levert belangrijke nieuwe inzichten voor virale luchtweginfecties en
		andere ontstekingsziekten.”

		De bevindingen van het onderzoek hebben verder een direct belang voor de huidige Covid-19-
		pandemie, veroorzaakt door een ander virus dat de luchtwegen infecteert. Een noodbehandeling
		die momenteel wordt overwogen is het gebruik van convalescent plasma, bloedplasma van
		herstelde patiënten.

		“Deze studie toont voor het eerst aan dat toediening van convalescent plasma, met daarin de
		virus-specifieke antilichamen, de werkzaamheid van de supercel nog verder versterkt”, eindigt
		Cedric Bosteels. “En biedt dus een nieuw perspectief voor de behandeling van virale infecties
		en andere ontstekingsziekten.”

		Volledig artikel: Nieuwsblad België 9 mei 2020

		De 4-jarige Belgische lama Winter zou weleens onze redding van het
		coronavirus kunnen worden
		Business Insider Nederland - Brianna Moné 7 mei 2020

		Een vierjarige Belgische lama die naar de naam Winter luistert, zou ons weleens een medicijn
		voor Covid-19 kunnen bezorgen. Dat denken Belgische en Amerikaanse wetenschappers die
		onderzoek doen naar de antistoffen van lama’s.

		In het wetenschappelijke tijdschrift Cell schrijven ze dat ze bij Winter en 130 andere lama’s
		speciale antistoffen tegen Covid-19 hebben gevonden. Die antistoffen zouden in een variant
		op een vaccin kunnen worden gebruikt dat mensen vervolgens direct tegen het coronavirus
		zou beschermen.

		“Bij een vaccin moet de persoon die het krijgt zelf nog antistoffen aanmaken. Hier zijn de
		antistoffen al aangemaakt en beschermt het je dus meteen”, zegt professor Xavier Saelens
		van de Universiteit Gent. “Dit kan interessant zijn voor oudere en zwakkere mensen. Nadeel
		is wel dat de bescherming van kortere duur is.”

		De wetenschappers doen al sinds 2016 onderzoek bij de lama’s. In eerste instantie keken ze
		hoe het immuunsysteem van de dieren reageerde op het SARS-virus, dat veel op het
		coronavirus lijkt. Ook onderzochten ze het effect van het MERS-virus op de dieren.

		Ze ontdekten dat Winter immuun was geworden voor de ziektes. Lama’s maken op een net
		iets andere manier antistoffen aan dan mensen. De antistoffen van lama’s tegen het
		coronavirus binden zich aan een cruciaal onderdeel van het virus, waarmee het ons lichaam
		binnendringt. Daarmee kan het in theorie een infectie voorkomen.

		Het team van de wetenschappers heeft nu bevestigd dat de antistoffen een aangepaste, minder
		gevaarlijke versie van het virus inderdaad onschadelijk kunnen maken en kunnen voorkomen
		dat het menselijke cellen infecteert.

		Volledig artikel: Business Insider Nederland - Brianna Moné 7 mei 2020

		Al meer dan 50 zwaar zieke coronapatiënten geholpen met
		reumamedicijn
		HLN België - SPS en Stephanie Romans 28 april 2020

		Het medicijn tocilizumab, dat in ons land [België] al geregistreerd is en gebruikt wordt voor
		andere doeleinden, heeft een gunstig effect op het verloop van Covid-19, de ziekte veroorzaakt
		door het nieuwe coronavirus. Dat heeft interfederaal woordvoerder Steven Van Gucht verklaard
		op de dagelijkse persconferentie. Artsen van het UZ Gent hebben al meer dan vijftig
		coronapatiënten geholpen met tocilizumab.

		Het medicijn onderdrukt - simpel gezegd - de reactie van het immuunsysteem. Dat klinkt
		tegenstrijdig. Heb je je immuunsysteem niet juist nodig om het virus te bestrijden? “Zo gaat
		het normaal gesproken. Je afweersysteem vecht tegen het virus, ruimt het op uit je lichaam
		en je geneest”, zegt professor Bart Lambrecht van UZ Gent. “Er is een groep patiënten waarbij
		dat anders gaat. Bij hen zien we, zo rond dag tien, een omslag. Ze gaan achteruit. De reden:
		hun immuunsysteem reageert te veel. Het blijft strijden, terwijl het virus al weg is. Dan komen
		er ineens allerlei complicaties: bloedpropjes of witte plekken op de longfoto die wijzen op
		schade.”

		Volledig artikel: HLN België - SPS en Stephanie Romans 28 april 2020

		Oostkamps biotechbedrijf ontwikkelt coronavaccin en schenkt intussen [...]
		HLN - Siebe de Voogt 15 april 2020

		Biotechbedrijf Ziphius Therapeutics uit Oostkamp is samen met de Gentse universiteit volop
		bezig met de ontwikkeling van een vaccin tegen corona. “Wij bestuderen genetica met de
		bedoeling de strijd aan te gaan met uitzonderlijke virussen, zoals corona”, vertelt CEO Chris
		Cardon. “Eenmaal het vaccin wordt gevonden, kunnen grote farmabedrijven het gaan
		produceren. 80 procent van onze 14-koppige ploeg is momenteel bezig met het project. We
		hopen binnen een vijftal maanden een product klaar te hebben dat op mensen getest kan
		worden.”

		Ziphius Therapeutics ontwikkelde eerder al een succesvol vaccin tegen het zikavirus, dat bij
		baby’s ernstige geboorteafwijkingen kan veroorzaken.

		Volledig artikel: HLN - Siebe de Voogt 15 april 2020

		Grootschalige studie: Reumamedicatie tegen overreactie
		afweersysteem bij COVID-19
		Medical Facts 14 april 2020

		Het immuunsysteem reageert soms zo heftig bij coronapatiënten dat ze ernstige longschade
		oplopen en overlijden. Negen Belgische centra onderzoeken of reumamedicatie de overmatige
		ontstekingsreactie kan afremmen.

		Onderzoek uit China en Italië toont een verhoogde aanwezigheid van cytokines aan bij COVID-
		19-patiënten die beademend worden op intensieve zorg’, zegt prof. dr. Bart Lambrecht, longarts
		aan het UZ Gent en onderzoeksdirecteur ontstekingsziekten aan het Vlaams Instituut voor
		Biotechnologie (VIB). ‘Soms zijn er zoveel dat we spreken van een cytokinestorm.’

		In de studie zullen 342 patiënten met een ernstige COVID-19-infectie en cytokinestorm
		behandeld worden met de geneesmiddelen anakinra (Kineret®, een remmer van
		interleukine-1), tocilizumab (Roactemra®, een remmer van interleukine-6 receptor) of
		siltuximab (Sylvant®, een remmer van interleukine-6).

		Volledig artikel: Medical Facts 14 april 2020

		Farmareuzen Sanofi en GSK gaan samenwerken aan vaccin tegen coronavirus
		HLN 14 april 2020

		De Franse farmareus Sanofi en het Britse GSK, met hoofdkantoor vaccins in België, brengen hun
		innovatieve technologieën samen om een Covid-19-vaccin te ontwikkelen.

		Verwacht wordt dat de eerste klinische studies met het kandidaat-vaccin zullen opstarten tijdens
		de tweede helft van 2020. Indien succesvol, zal het vaccin beschikbaar zijn tijdens de tweede
		helft van 2021.

		Volledig artikel: HLN 14 april 2020

9 april 2020

HLN | bron La Libre

.
Duits lab gaat vaccin tegen coranavirus
vanaf juni ook in België uittesten

Het Duitse laboratorium CureVac lanceert in juni de klinische testen van zijn vaccin tegen het

coronavirus in Duitsland en België. Dat zegt Jean Stéphenne, de nieuwe voorzitter van de raad

van toezicht.

De studie vindt plaats bij volwassenen in goede gezondheid en die niet aan het coronavirus zijn

blootgesteld. Daarna volgen mensen die wel zijn blootgesteld, en vervolgens ouderen, die meer

risico lopen. Bedoeling is de types antilichamen te bestuderen, maar ook te begrijpen wat de

immuunreactie is. Bij de studie zullen 2.000 tot 3.000 mensen betrokken zijn, “onder wie

Belgen”.

CureVac heeft daarnaast nog twee tot drie andere kandidaat-vaccins, zou het eerste niet

werkzaam zijn.

Volledig artikel: De Correspondent - Rosanne Hertzberger

9 april 2020

Zembla BNN Vara

.
Viroloog die werkt aan coronavaccin: virusremmer had er allang kunnen zijn

De Vlaamse viroloog Johan Neyts ontwikkelde in het verleden succesvolle vaccins met dezelfde

technologie die hij nu gebruikt in de zoektocht naar een coronavaccin, samen met zijn team van

het Rega-instituut van de Universiteit Leuven: "In mijn eigen lab hebben we op dit moment

zeven varianten van een prototype gemaakt. We zijn nu aan het bestuderen welke daarvan de

beste is die we willen verder ontwikkelen. In dat stadium zitten we nu.’

Volledig artikel: Zembla BNN Vara

8 april 2020

JOODS.nl - Joop Soesan

.
Israël gaat experimenteel Japans coronavirus medicijn testen

Israël is een van de eerste landen die een experimenteel Japans medicijn ontvangt voor de

behandeling van COVID-19 patiënten.

De Japanse regering biedt het medicijn Avigan (Favipiravir) gratis aan 20 landen aan, nadat het

succesvol is gebleken in de behandeling van coronavirus patiënten in China. Het antiviraal

middel, wat geproduceerd wordt door het Japanse Fujifilm Holding Corp, verkort de tijd dat

patiënt ziek is en voorkomt dat de ziekte ernstiger wordt.

Het medicijn wordt getest op 80 patiënten in de ziekenhuizen Hadassah, Sourasky, Baruch Padeh

Medical Center in Poriya (nabij Tiberias) en Soroka-University Medical Center in Beersheba.

Volledig artikel: JOODS.nl - Joop Soesan

7 april 2020

HLN

.
Duitsland zal nog niet goedgekeurd
geneesmiddel gebruiken bij ernstig zieke patiënten

Patiënten die zeer ernstig ziek zijn wegens een besmetting met het nieuwe coronavirus, kunnen

net als in België binnenkort ook in Duitsland behandeling krijgen met het nog niet goedgekeurde

middel remdesivir. Het Duitse geneesmiddeleninstituut (BfArM) heeft het licht daarvoor op groen

gezet.

Remdesivir wordt in België al gebruikt bij ernstige zieke patiënten in ziekenhuizen, in het kader

van klinische proeven en voor gebruik in medische noodprogramma’s en gebruik bij schrijnende

gevallen, zo verluidde bij het Belgische Federaal Geneesmiddelenagentschap (FAGG).

Volledig artikel: HLN

		Coronapatiënten krijgen bloedplasma met antistoffen. De grote vraag:
		gaat het werken?
		De Volkskrant - Ellen de Visser 5 april 2020

		Afgelopen week hebben de eerste genezen patiënten bloedplasma gedoneerd met daarin
		antistoffen die zij tegen het virus hebben aangemaakt, in de hoop dat het kan fungeren als
		een soort levend medicijn voor ernstig zieken.

		Het plasma gaat naar minstens zeventien ziekenhuizen, waar patiënten het via een infuus
		krijgen toegediend. In tal van landen wordt de behandeling de aankomende weken in
		sneltreinvaart beproefd. De Amerikaanse gezondheidsdienst FDA heeft het Rode Kruis vrijdag
		opdracht gegeven gegeven om in het hele land bloed in te zamelen en ook in China, Duitsland,
		België en Frankrijk wordt plasma inmiddels gezien als een potentieel geneesmiddel.

		Het idee erachter is logisch en heet passieve immuniteit. Als patiënten zelf onvoldoende
		antistoffen tegen het virus aanmaken en dus ernstig ziek worden, zijn ze misschien gebaat bij
		die van een ander. Het zou een tijdelijke oplossing kunnen bieden, om permanent beschermd
		te zijn moet het lichaam worden getraind om zelf die stoffen aan te maken. Maar zolang er
		geen medicijnen in beeld zijn en vaccins op zich laten wachten, kan zo mogelijk tijd worden
		gewonnen en de druk op de ziekenhuizen worden verminderd.

		In het Leidse LUMC werkt hoogleraar klinische transfusiegeneeskunde Jaap Jan Zwaginga aan
		een protocol voor vijf academische ziekenhuizen die het bloedplasma naar verwachting over een
		paar weken gaan inzetten op de verpleegafdelingen. Het Rotterdamse Erasmus MC geeft leiding
		aan een studie in twaalf tot vijftien ziekenhuizen, bij patiënten op de ic. Mogelijk doen ook
		Belgische ziekenhuizen mee.

		Chinese artsen hebben de afgelopen maanden plasma met antistoffen gegeven aan enkele
		honderden patiënten met covid-19. Hun onderzoek bij de eerste tien patiënten (gepubliceerd
		maar nog niet door collega-wetenschappers beoordeeld) levert opmerkelijk resultaten op: na
		drie dagen ging het aanzienlijk beter met de patiënten, bij zeven van hen was het virus niet
		meer in het bloed terug te vinden.

		Ook vrouwen mogen doneren, terwijl normaal gesproken hun bloedplasma niet rechtstreeks aan
		patiënten wordt gegeven omdat dan soms een afweerreactie optreedt. Nu de nood aan de man
		is, wordt een uitzondering gemaakt.

		Volledig artikel: De Volkskrant - Ellen de Visser 5 april 2020

3 april 2020

HLN / Belga / AP

.
Nieuw onderzoek naar coronavirus
door UZ en KU Leuven

Onderzoekers en artsen van de KU Leuven en het UZ Leuven slaan de handen in elkaar voor een

nieuw grootschalig onderzoek naar het coronavirus en de ziekte Covid-19. Ze gaan antivirale

geneesmiddelen en immuunprofilering bij patiënten testen.

Volledig artikel: HLN / Belga / AP

3 april 2020

Tweakers

.
Coronaonderzoek krijgt voorrang
bij Nederlandse en Belgische computers

De Nederlandse 'nationale supercomputer' Cartesius en de Belgische BrEniac zijn met voorrang

beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek naar het nieuwe coronavirus en een vaccin tegen

de covid-19-ziekte.

De ict-samenwerkingsorganisatie van onderwijs- en onderzoeksinstellingen van Nederland SURF

biedt wetenschappers samen met de NWO een fasttrackprocedure aan om met voorrang van

de high performance computing-faciliteiten van de organisatie gebruik te kunnen maken voor

aan corona gerelateerd onderzoek. Het gaat dan onder andere om gebruik van de

supercomputers Cartesius, het LISA-cluster en de HPC Cloud. Daarnaast leveren de

organisaties op verzoek opslag, kennis en ondersteuning.

Om in aanmerking te komen, moet onderzoek aanvullend zijn op bestaande studies van het

RIVM of de WHO.

Volledig artikel: Tweakers

3 april 2020

BNN Vara

Cordon rond Corona

In Zembla aandacht voor de Belgische strijd tegen corona. Vlaamse onderzoeksjournalisten

volgden de zoektocht van de gerenommeerde viroloog Johan Neyts naar een vaccin tegen het

coronavirus. De viroloog van het Rega-Instituut in Leuven liet hen meekijken in de laboratoria

waar men verwoed aan het testen is op proefdieren. Vanuit de hele wereld is er belangstelling

voor de Vlaamse viroloog omdat hij in het verleden succesvolle vaccins ontwikkelde met dezelfde

technologie die hij nu gebruikt in de zoektocht naar een coronavaccin.

Uitzending: Donderdag 9 april BNNVARA 20.25 uur NPO 2, herhaling donderdag 16 april 10:10 uur.

Volledig artikel: BNN Vara

3 april 2020

Nieuwsblad België

België maakt 5 miljoen euro vrij
voor zoektocht naar Covid-19-vaccin

België maakt 5 miljoen euro vrij voor de ontwikkeling van een vaccin tegen het coronavirus.

Dat heeft minister van Financiën en Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (Open VLD)

vrijdag bekendgemaakt.

De fondsen gaan naar de ‘Coalition for Epidemic Preparedness Innovations’ (CEPI), een

internationale alliantie van publieke en private partners die de ontwikkeling van een vaccin tegen

Covid-19 wil versnellen. CEPI zal de budgetten aanwenden om klinische studies te financieren

en de wereldwijde productiecapaciteit te verbeteren. De ambitie is te komen tot minstens 3

kandidaat-vaccins.

De Belgische wetenschappers Peter Piot, directeur van de London School of Hygiene & Tropical

Medicine, en Paul Stoffels, Chief Scientific Officer van Johnson & Johnson, zijn twee van de

stuwende krachten achter CEPI.

Volledig artikel: Nieuwsblad België

27 maart 2020

Test gezond

Nee, er is geen geneesmiddel tegen corona

Verschillende grootschalige studies staan in de steigers. Eén daarvan is een studie bij 3 200

patiënten die gecoördineerd zal worden door de Franse publieke onderzoeksinstelling Inserm.

Er zal naast de werkzaamheid van hydroxychloroquine ook gekeken worden naar andere

geneesmiddelen: een medicijn dat in aantocht was om ebola te behandelen (remdesivir), en

eentje dat wordt gebruikt bij HIV (ritonavir/lopinavir), al dan niet in combinatie met een medicijn

dat gebruikt wordt bij multiple sclerose (interferon beta). Verschillende Belgische ziekenhuizen

nemen deel aan dit onderzoek.

Volledig artikel: Test gezond

26 maart 2020

EOS Wetenschap - Els Verweire

.
Werkt bestaand medicijn tegen
longproblemen door CVID-19?

Het Universitair Ziekenhuis Gent en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie België testen of het

bestaande geneesmiddel leukine kan worden ingezet bij de behandeling van longproblemen

veroorzaakt door COVID-19.

Bepaalde longcellen kunnen alleen maar goed groeien en functioneren als de groeifactor GM-CSF

aanwezig is. Deze groeifactor speelt een belangrijke rol in de verdediging tegen virussen en is

noodzakelijk voor een goed functionerend immuunsysteem. In diermodellen kan GM-CSF de

sterfte door virale longontsteking verminderen. Dit betekent dat de activatie van het

immuunsysteem erg belangrijk is om virussen te bestrijden en secundaire infecties te vermijden.

Leukine is een geneesmiddel op basis van gist dat veel weg heeft van GM-CSF. Het werd al

goedgekeurd in de VS in 1991, de veiligheid van het middel in menselijke patiënten is al uitvoerig

getest. UZ Gent en het Centrum voor Inflammatieonderzoek van VIB-UGent willen nu nagaan of

het patiënten met COVID-19 kan helpen die acute ademhalingsproblemen ontwikkelen. ‘Voor

deze patiënten bestaan niet veel behandelingen, waardoor ze een verhoogd risico lopen te

overlijden’, vertelt hoofdonderzoeker Bart Lambrecht. ‘We hebben deze studie snel opgestart

omdat GM-CSF belangrijke effecten heeft op de bescherming tegen virussen.’

Verschillende medische centra in onder meer Duitsland en Italië overwegen mee te werken aan de

studie.

Volledig artikel: EOS Wetenschap - Els Verweire

25 maart 2020

De Morgen - Charlotte Taelman

Belgische microbioloog Herman Goossens
leidt Europees onderzoek naar medicijn

De Antwerpse universiteit rolt op dit moment een grootschalig experiment uit bij 3.200 patiënten

in Europa. “In China zijn ze er voorlopig niet in geslaagd om een medicijn te vinden dat

daadwerkelijk werkt. Met vier kandidaat-medicijnen gaan Europese artsen 3.200 besmette

patiënten testen verspreid over Europa. In Frankrijk startten ze al met de testen. Onze Europese

studie maakt deel uit van een wereldwijde proef die het WHO heeft opgezet."

Volledig artikel: De Morgen - Charlotte Taelman

24 maart 2020

De Tijd België - Nico Schoofs

Chloroquine is geen wondermiddel

Belgische ziekenhuizen behandelen Covid-19-patiënten al met hydroxychloroquine, de minder

toxische variant in vergelijking met chloroquine.

'Omdat het in de juiste dosis niet toxisch, onmiddellijk beschikbaar en vrij goedkoop is', zegt

Emmanuel Bottieau, specialist infectieziekten aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde. 'Om

de werking beter te documenteren, beginnen we binnenkort een groot klinisch onderzoek in onze

ziekenhuizen.'

Volledig artikel: De Tijd België - Nico Schoofs

20 maart 2020

1V EenVandaag | Ace Pharmaceuticals Zeewolde |
Ukrant.nl Rijksuniversiteit Groningen | wikipedia

Chloroquine

Virologen van de KU Leuven ontdekten in 2004 in hun laboratoria dat [het malaria en reuma-

Chloroquine [1934] bleek te werken tegen de verwekker van SARS-coronavirussen. Het remt

waarschijnlijk het binnendringen van het virus in de cel. Het is nog een off-label middel en/of

experimenteletherapie. Chloroquine wordt bij mensen getest, de voorlopige uitslagen zijn positief.

Chinese onderzoekers gaven Chloroquine aan patiënten met het Coronavirus in 10 ziekenhuizen.

Zij knapten sneller op dan patiënten die het middel niet kregen. Hun koorts en hersteltijd namen

vaker af, de longfunctie verbeterde sneller en er waren nauwelijks tot geen bijwerkingen.

RU Groningen ontwikkelde deze maand een inhalator [cyclops] waarmee Chloroquine zo efficiënt

mogelijk - rechtstreeks naar de longen - gebracht kan worden. Voor genezing en bescherming.

Chloroquine zou zelfs preventief gebruikt kunnen worden, is wereldwijd verkrijgbaar en is in grote

hoeveelheden, relatief snel en goedkoop, te produceren. Aca Pharmaceuticals in Zeewolde is de

enige producent van Chloroquine in Nederland, en wereldwijd zijn er nauwelijks andere

producenten. Het ministerie VWS is op de hoogte en onderzoekt de mogelijkheden.

Volledig artikel / volledige uitzending: EenVandaag | Ace Pharma Zeewolde | Ukrant.nl RU Groningen | wikipedia

		Mini-antibodies discovered in sharks and camels could lead to drugs
		for cancer and other diseases
		Science - Mitch Leslie 10 mei 2018

		Helen Dooley, een immunoloog aan de University of Maryland (UMD) School of Medicine in
		Baltimore, tapt al twee decennia haaienbloed om dezelfde reden dat andere onderzoekers de
		aderen van lama's, kamelen en hun familieleden hebben leeggemaakt. Al die dieren pompen
		ongebruikelijke, verkleinende antilichamen uit die slechts ongeveer de helft kleiner zijn dan de
		conventionele versies.

		Onderzoekers kennen die kleine eiwitten al sinds eind jaren tachtig, toen wetenschappers van
		de Vrije Universiteit Brussel (VUB) ze tegenkwamen. Maar: 'Sinds 2012 is het veld echt van de
		grond gekomen', zegt biochemicus Hidde Ploegh van het Boston Children's Hospital. Vergeleken
		met conventionele antilichamen zijn de moleculen en zelfs kleinere fragmenten ervan, vaak
		nanobodies genoemd, voor onderzoekers gemakkelijker te maken, duurzamer en beter
		oplosbaar. Kleine antilichamen kunnen in cellen werken en door hun grootte kunnen ze diep
		in weefsels doordringen, waar reguliere antilichamen moeilijk doorheen kunnen dringen.

		Die eigenschappen hebben de moleculen tot waardevolle onderzoeksinstrumenten gemaakt.
		'Als biochemicus vind ik ze buitengewoon nuttig', zegt Ploegh. Hij en zijn collega's hebben ze
		ingezet voor taken die zo divers zijn als het opsporen van een belangrijk immuuneiwit in het
		lichaam, het neutraliseren van plantenvirussen en het labelen van kankercellen. Maar de meest
		verhelderende onderzoeksrol van de antilichamen, het kan zich binden en wankele eiwitten
		stabiliseren, zodat onderzoekers hun architectuur kunnen onderzoeken. 'Waar ze fantastisch
		voor zijn geweest, is het bepalen van kristalstructuren', zegt evolutionair immunoloog Martin
		Flajnik, ook van UMD's School of Medicine. Inderdaad, een lama-nanobody was de sleutel tot
		het structureren van werk dat onlangs een Nobelprijs heeft gewonnen.

		Het volledige artikel: Science - Mitch Leslie 10 mei 2018

Vaccins en medicijnen tegen coronavirus SARS-CoV-2 | Liliane Limpens | Disclaimer | update 09 januari 2021